• Język migowy
  • BIP

Dzieje miasta

Gród raciborski, broniący przeprawy przez Odrę na drodze handlowej prowadzący przez Bramę Morawską do Polski, istniał już w IX w.

Leżał na skrzyżowaniu szlaków z Czech i Moraw do Krakowa, na Ruś i na Śląsk.

pieczęćWedług staropolskich przekazów Racibórz był stolicą Kwadów. Wzmiankowany jest w Kronice Galla Anonima, gdzie znajduje się informacja o zdobyciu w 1108 r. grodu Racibórz przez rycerzy Bolesława Krzywoustego. w późniejszych przekazach Racibórz występuje jako gród kasztelański, a od 1172 r. jako stolica księstwa z Mieszkiem I Plątonogim na tronie. Racibórz wyrósł na silny gród warowny - dwukrotnie w 1241 roku był w stanie stawić czoła nawałnicy tatarskiej, której uległ nawet Kraków. W 1299 r. wolą księcia Przemysława władze w Raciborzu przejęła rada miejska. XIII wiek był czasem prężnego rozwoju i kulturowego oddziaływania na inne ziemie polskie.

W książęcej mennicy bito pierwszą monetę z polskim napisem "Milost", a w klasztorze dominikanów Wincenty z Kielczy, autor hymnu o Św. Stanisławie "Gaude Mater Polonia", zapisał w kronice pierwsze polskie zdanie - "Gorze szą nam stało". Nazwa miasta pochodzi od słowiańskiego imienia Racibor. Forma zgermanizowana brzmiała "Ratibor". Dogodne położenie wpływało na szybki rozwój miasta. Powstały wielkie składy soli. Odbywały się największe na Śląsku targi zboża. Rozwinięte było rzemiosło, zwłaszcza tkactwo i sukiennictwo.

W pierwszej połowie XIV w. było to najludniejsze miasto na południowym Śląsku.

miasto racibórzWe władaniu Piastów utrzymał się Racibórz do 1336r. Miasto przejęli wtedy opawscy Przemyślidzi. W czasach panowania Przemyślidów , jak podaje historyk mgr Norbert Mika, Racibórz zdołał wykupić za znaczną sumę pieniędzy dziedziczne wójtostwo w mieście. Transakcji dokonano przed 1413 r. używając jako środka płatniczego halerzy raciborskich - dwustronnie bitej srebrnej monety. W tym czasie rozszerzono również kompetencje rady miejskiej, która zyskała m.in. prawo wyboru burmistrza, sprawującego władzę wykonawczą w mieście.

miasto racibórzPo bezpotomnej śmierci Walentego Przemyślidy w 1521 roku władzę nad księstwem raciborskim przejął Jan II Dobry z górnośląskiej linii Piastów, książę opolski. Wydając w 1531 r. tzw. przywilej Hanuszowy, władca ten wyznaczył Racibórz, obok Opola miejscem obrad sejmiku krajowego oraz składania hołdu królowi Czech.

Następnie w 1551r. wraz z Koroną Czeską Racibórz przeszedł we władanie Habsburgów. Podczas wojny trzydziestoletniej w XVII wieku Racibórz był kilkakrotnie niszczony. W 1683 roku mieszczanie zgotowali gorące powitanie królowi Janowi III Sobieskiemu ciągnącemu z wiedeńską odsieczą.

Po wojnie prusko-austriackiej o Śląsk, Racibórz został w połowie XVIII wieku wcielony do Królestwa Pruskiego.

Nastąpił wtedy rozwój gospodarczy miasta, szczególnie szybki po wybudowaniu w 1846 roku linii kolejowej, która dwa lata później połączyła Berlin przez Racibórz z Wiedniem. Kopano rudy, przetapiano je w hutach. Istniała wytwórnia fajansu. Później rozwinął się przemysł metalowy. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku liczba mieszkańców wzrosła do 39 tysięcy.

W drugiej połowie IX i w XX wieku miasto było ośrodkiem polskości. Działało m.in. Towarzystwo Polsko-Górnośląskie (1886-1939), polska księgarnia, Dom Polski "Strzecha", wychodziły polskie czasopisma, w tym "Nowiny Raciborskie" (1889-1921).

Mieszkańcy brali udział w trzech powstaniach śląskich. Wyniki plebiscytu w 1921 roku zadecydowały, że Racibórz został w państwie niemieckim. Granica między Polską a Niemcami biegła nieopodal miasta. Jednakże nadal działały polskie organizacje i stowarzyszenia kulturalne, społeczne i gospodarcze. Aktywni byli działacze Związku Polaków w Niemczech, spółdzielnia "Rolnik" i "Ogrodnik", Bank Ludowy. Nadal kwitło życie w ośrodku kultury "Strzecha".

Ludność polska zamieszkiwała przede wszystkim okoliczne wsie.

widok na miasto racibórzW samym mieście dominowali Niemcy. Stosunki między obu nacjami układały się w miarę harmonijnie do czasów Kulturkampfu, tj. do lat 80 XIX wieku. O sile polskiego żywiołu świadczy m.in. fakt, iż władze pruskie publikowały zarządzenia w języku polskim, a urzędnicy musieli władać tym językiem.

Zmiany polityczne i gospodarcze w Europie po i wojnie światowej, odrodzenie się państwa polskiego i powstanie państwa czechosłowackiego, spowodowały upadek znaczenie Raciborza jako miasta leżącego na ważnym szlaku komunikacyjnym i ośrodka przemysłowego. Powstałe granice państwowe pozrywały dotychczasowe więzi gospodarcze, łączące cały region.

stary plan miasta racibórzMieszkańcy Raciborza nie byli zwolennikami faszyzmu, o czym świadczą raporty hitlerowskiej policji politycznej. Ofiarami represji padli zarówno polscy, jak i niemieccy mieszkańcy ziemi raciborskiej. Zdaniem amerykańskich uczonych - podaje dr Ryszard Kincel - postawa antyfaszystów z Raciborza zapobiegła powstaniu niemieckiej bomby atomowej i to już w 1942 roku. Fałszowali oni bowiem skład chemiczny bloków moderatowych z grafitu, wytwarzanych w Plania Werke (obecnie Zakłady Elektrod Węglowych).

W czasach II Wojny Światowej

w Raciborzu pracowało osiem oddziałów roboczych jeńców brytyjskich, francuskich, radzieckich i włoskich. Istniało ciężkie więzienie i obóz dla wysiedlonych Polaków, a także 3 obozy pracy. Na początku 1945 roku przez miasto przeszły kolumny więźniów, ewakuowanych z obozów koncentracyjnych przed zbliżającym się frontem. Zdobyty po ciężkich walkach przez wojska radzieckie 31 marca 1945 roku Racibórz legł w gruzach. Ocenia się, że około 80 proc. domów mieszkalnych, gmachów użyteczności publicznej, zakładów przemysłowych było zniszczonych. W pierwszych dwóch miesiącach do miasta powróciło zaledwie 3 tysiące mieszkańców. Później przybyło ich więcej, osiedlali się repatrianci z innych regionów Polski.

W pierwszym powojennym dziesięcioleciu miasto zostało odbudowane, a w latach następnych - rozbudowane. Uruchomiono stare zakłady przemysłowe. W latach 50-tych wzniesiono Fabrykę Kotłów "Rafako". Zaczęły powstawać osiedla mieszkaniowe wraz z infrastrukturą społeczną i kulturalną. Miasto rozrastało się. w 1975 roku do Raciborza włączono sąsiednie wsie: Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie.

W dniu 8 lipca 1997 roku Racibórz nawiedziła największa od stuleci powódź. Teren miasta został zalany w 60 %. Woda osiągnęła poziom 1046 cm, przekraczając stan alarmowy o 4,5 m.

Straty materialne, które ponieśli mieszkańcy miasta jak i przedsiębiorstwa były ogromne.

Dnia 21 czerwca 2001 roku Racibórz jako pierwsze miasto w Polsce i Europie otrzymało certyfikat ISO 14001, wprowadzając tym samym w gminie System Zarządzania Środowiskowego. Racibórz ma powierzchnię 75 km 2, liczy 63 tysiące mieszkańców.

"Wspólne raciborsko - opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji regionalnej" Norbert Mika, Sarka Belastova.

do góry